Տիրեց լռությունը սևավոր ու հանգեցին բոլոր տեսակ լույսերը` աղոթքի ժամն է: Երեք հարյուր ութսունհինգերորդ ձմեռն է, որ ամեն չլուսացած առավոտ լուսացնում ենք այս անկարմիր տաճարում, որտեղ երբեք չես հասկանա, երբ է ծագում արևն ու երբ են տիրում լուսնոտության նոպաները: Այստեղ մենք չենք ապրում գարուն, ճանապարհում աշուն, վայելում ամառ: Միայն գրողի տարած ձմեռագալից ենք տեղյակ, որը ես ատում եմ: Երեք հարյուր ութսունհինգ տարի առաջ ձմռանն էր, որ Կապտասև պատերազմը սկսվեց, ավերեց ծովափի գրկում ապրող կարմիրների փոքրիկ քաղաքը` Նամսեկին: Ահազդու ռմբակոծություններից ավիրվեցին բոլոր տեսակ գները ու մեր բնության աստվածների տաճարները: Դրանց վրա կառուցվեց այս մեկը, որ խիստ տարբերվում է հներից: Սա սգո մենակյաց մի զնդան է մեկուսի, որտեղից դուրս չենք եկել կատուցման օրից ի վեր: Ամեն առավոտ, կեսօր ու երեկո անցկացնում ենք միատոն աղոթքներով, որը պատերազմի ավարտի համար ենք անում: Սև շալավորը ասել է, որ սա է միակ ելքը պատերազմից: Հիմա թացացած հողի հոտն է մտնում քիթս ու հասնում թոքերիս խորքերը` խոնարհվելուցս է: Չէ, թր իրենքն է այդպես` խորը կռացած աղոթել: Այսօր մեծ քուրմը լուրեր էր բերել: Առաջին լուրը երեք հարյուր ութսունհինգտարվա մեջ: Կապտասև պատերազմին փոխարինում է կանաչներինը, ոև էլ ավելի մեծ եռանդով ու միասնութայմբ պիտի երկրպագենք Նրան, որպեսզի գնահատի մեր հավատքն ու ճիգերը և որոշի` դադարեցնում է պատերազմը, թե ոչ: Ես իհարկե չեմ աղոթում քանի, որ երեք հարյուր ութսունհինգ տարիները ստիպել են հավատքս կորցնել ու այս պահին մտածում եմ էստեղից դուրս սողալու մասին: Ամեն անգամ աղոթքի ժամին, երբ միտքս ազատ է` սկսում եմ փախուստի ձևեր մշակել: Այ օրինակ այսօր գլխումս մի միտք փայլատակեց` ջահավորի հագուստ կրել ու ջահերով սև երթի ժամանակ շարքից դուրս պրծնել ու ետ չգալ այլևս այս անիծյալ դարպասներից ներս, որի փակվելն եմ միայն տեսել, բայց ոչ բացվելը: Իսկ բանալի"ն: Բանալին է պետք: Անգամ պատկերացում չունեմ ինչ տեսք պիտի ունենա: Երևի ստեղծման օրը իրենց սիրելի սևով են ներկել, իսկ հիմա խոնավությունից ժանգոտած կլինի: Ուրեմն խիստ ժանգահոտ կունենա ու կկարողանամ հոտով գտնել: Այս տաճարում փակվելն էլ իր առավելություններն ունեցավ` մթության մեջ սուր տեսնելու հատկություն զարգացրեց ու խիստ զգայուն հոտառություն: Մի պահ վախով եմ բռնկվում, չեմ ուզում դուրս գալ այս գրողի տարած տաճարից: Որքա~ն բան է փոխվել սրանից դուրս: Այն տպավորությունն է, որ տաճարից դուրս կյանք չկա, ամենը մեռած է, չնայած էստեղ էլ մեռածի հաշիվ է: Շնչել աղոթք ու արտաշնչել նույնը` չի նշանակում ապրել: Երիտասարդությանս տարիները պիտի մեռա"ց անցկացնեմ: Երազաքնասպաններ են այս սևավորները, համաձայն եմ անգամ պատերազմի մասնակցել, քան շարունակել աստեղ գոյատևել:
Մի քանի տասնյակ տարի առաջ մի ծերուկ, ում ցնդած էին կարծում, բայց որին ես ոչ մի կերպ այդպիսին չէի կարծում՝ հերթական միասնական ընթրիքի ժամին կողքս էր տեղ գտել ու փնթփնթաց այնպիսի սահմռկեցնող նախադասություն, որը մինչ օրս գլխումս է. <<Ոչ մի պատերազմ էլ չկա, ինչ է չե՞ս հասկացել, որ մեզ կառավարելու ու էստեղ փակելու համար են հորինել... Վախն է մեզ իշխում, վախը:>> Այդ օրից ի վեր լուր չկա նրա մասին, անհետ կորեց: Իսկ եթե նա ճի՞շտ էր: Վախենում եմ անգամ միտքս թեքել այդ կողմ: Անգամ մտածել եմ ինքս ինձ արգելում, թվում է պատերն էլ մտքեր կարդալուն են տիրապետում ու մատնիչ են: Այս տաճարում ամենը մոխրագույն է: Անգամ մենք՝ ներսում փակված միայն աղոթքի համար նախատեսված մեքենաներս ենք մոխրոտ երանգ ստացել՝ արև չտեսնելուց է:
Որոշ փորձերից հետո հասկացա, որ այս անիծյալ տաճարից ելք չկա ու մոռացված աշնան պես, որը եթե հիշողությունս չի դավաճանում գեղեցիկ եղանակ էր՝ տերևաթափ եղա: Ամենից անհնարին բանը էստեղից ազատվելն է: Ազատ կլինեմ մտքերով, չէ՞ որ հոգևոր ազատությունը շատ ավելի իրական է: Թող փակեն, կողպեն, տանջեն, պատժեն որքան ուզում են, միևնույն է մտքերիս տիրանալ ունակ չեն: Զօր ու գիշեր անհամբեր սպասում եմ այն երանելի ակնթարթներին, երբ պիտի աղոթենք: Դրանք են այն րոպեները, երբ ապրում եմ, երբ աշխարհիս երեսին ու դրա սահմաններից դուրս ազատների ազատն եմ, բոլոր տիեզերքներից վերանում ու ձուլվում եմ դրսի կանաչին, օդին, որ թաց հողի բույր չի կրում, կրակին, որ բռնկվում է արևի թարմ շնչից, այլ ոչ ջահավորների ձեռքով, որ աղոթքի համար է միայն վառվում: Այնպես եմ ուզում իրական գիշերվա մութը զգալ թունոտ երակներումս, այլ ոչ բորբոսնած առաստաղը, որի միակ երազանքն ու նպատակը խժռելն է ամեն տեսակ լույսի նշույլը: Ոնց եմ կարոտել փշոտ աստղային պարը գլխավերևում՝ լուսնի հիպնոսացնող երգի ներքո, երբ վայրի կրակի շուրջ մենք էլ մեզ աստղ էինք երևակայում ու անմոռաց պար բռնում մինչ շունչներս փչում էր և ուժասպառ ընկնում էինք մայր հողի գիրկը, բռնում միմյանց ձեռք ու սպասում արնահոտ արևածագին,որ ամենից կարմրոտ երևույթն է բոլոր տիեզերքներում ու զուգահեռ իրականություններում: Վայրի էինք, երիտասարդ, բնապաշտ ու մեզ ազատ էինք կարծում, մինչ դեռ պատերազմը այնքան մոտ էր: Ի՞նչ ազատության մասին է խոսքը. երբ մահու չափ քաղցած պատերազմներ են դեռ թափառում՝ հագած խաղաղության դիմակները: Հիմա ես էլ պատերազմի պես սուր քաղց եմ զգում այն ամեն մի մասնիկի ժ, որ ժամանակին այնքան հասանելի էր: Դե հա բնական է քաղցս՝ պատերազմի ժամանակ բոլորն են սոված՝ պատերազմի օրենքներից է: Ո՞վ կմտածեր, որ մի օր հասարակ արևը, որ ամենից հասանելի երևույթն էր՝ այս չափ անհասանելի կդառնար: Կարմիր թռիչքները լուսնոտության նոպաների ժամանակ, երբ ամբողջովին գինովցած էինք ու բաց՝ ինքներս մեզ հետ, բնության հետ, Աստվածների... Իսկ ո՞ւր են այն Աստվածները անմահ, ում համար տաճարներ էինք կառուցում ու ամենայն հիացմունքով ճրագ վառում արձանների դիմաց հետո պար բռնում և գովերգում: Նորածիններին էլ դեռ առաջին արևի շողերը զգալուն պես՝ սովորեցնում երկրպագել նրանց: Երեք հարյուր ութսունհինգ տարի առաջ այստեղ էիք, այնտեղ ու ամենուր, այդքան շուտ թողեցի՞ք մեզ, թե՞ միտք էլ չեք ունեցել լինելու: Առասպել էիք, լեգենդ, որ կուրացած պաշտում էինք, և առանց ամաչելու թաղվեցիք հավետ այս ծեր, սգավոր տաճարի պատերի խորշոմներում: Կամ էլ թե պատերազմի՞ց ահեցիք՝ ռազմի Աստվածներ:
Սթափվեցի տձև զանգի անիմաստ ձայնից, որ այլ իրողություն հիշեցնել չէր կարող, բացի աղոթքի ժամի գալուց: Ատում եմ այս սևավորներին իրենց Աստծով հանդերձ: Սպանում եմ ձեզ իմ մեջ, արմատախիլ անում: Կորեք գրողի ծոցը ձեր աղոթքներով ու պատերազմի մասին միֆերով: Ես հավատում եմ իմ ազատ գաղափարներին միայն, որ վեր են ձեզնից յուրաքանչյուրից:
-Ե՛կ այստեղ, դու՛, շարքային ճգնավոր: Մեծն քրմապետը քեզ հրավիրում է բագինի գլուխ,- լսվեց մի բամբ, միատոն ձայն, որ իր մաշկի պես մոխրագույն էր:
Պարզած մատը նայում էր հենց ինձ՝ անշարժ, հստակ: Գլուխս բարձրացրի, բայց տեղիցս չշարժվեցի՝ նմանվելով ժամանակակից արվեստի անճոռնի քանդակի:
-Դու՛, քեզ հետ եմ, որ կարծում ես, թե քեզ հետ չեմ:
-Ե՞ս,- վախեցած, հազիվ լսելի փայնով արտաբերեցի:
Ի պատասխան գլխի դրական շարժում արեց: Մի կերպ կանգնեցի, անհստակ քահլերով առաջ շարժվեցի՝ հետս շալակած խունացած հողի գարշահոտը:
Բագինի վրա կանգնած էր գլխավոր քրմապետը, ինչպես միշտ դեմքը ծածկած վառ սև շալովմ որի վրա փոշու հատիկ անգամ տաճաից դուրս պրծնելու չափ անհնար էր գտնել: Նրա դեմքը մենք երբևէ չենք տեսել, բայց շատ <<սիրում ենք>>՝ երեկոյան աղոթքը նրան է նվիրված: Անգամ երազում երևակայությունս այդքան չէր ձգի, որ կողքին տեղ կգտնեմ:
-Բարձր ասա այն ինչ րոպեներ առաջ մտածում էիր:
Սառը քրտինքը պատեց ոսկորներով լի մարմինս ու նույն պահին համրացա:
-Կրկնիր այն, ինչ րոպեներ առաջ համարձակորեն մտածում էիր:
Ինչպե՞ս թե: Մտքեր՞ր են կարդում այս անմարդկայինները:
- Անմարդկայիններ... լավ է ասված: Այդ մե՞նք ենք,-քմծիծաղ տալով հարցրեց:
Վերջ, կորած եմ: Խուճապ, դեղ մատնիչ, սառնություն ոտքից գլուխ, որ բռնկվեց աջ ձեռքիս երկրորդ մատից:
Հայացքը ակնթարթորեն թեքեց դեպի աղոթող մեքենաների կողմը ու խոսեց:
-Գնացեք գրողի ծոցը ձեր աղոթքներով ու պատերազմի մասին միֆերով: Ես հավատում եմ իմ ազատ մտքերին միայն, որ վեր են ձեզնից յուրաքանչյուրից: Եղբայրնե՛ր, հիմա ասեք ի՞նչ անել նրա հետ: Նրանից Աստված գլուխ է թեքել: Անաստված է, պատերազմասեր...
-Մեկուսացնենք, - բղավեց երրորդ շարքից մի ծերուկ:
-Խցիկում փակենք:
-Ճիշտ է, ցմահ:
-Չէ, մինչև խելք հավաքի:
-Ճիշտ ուղու վրա գա:
-Վառենք:
-Գլխատենք:
-Զոհասեղան բարձրացնենք:
Քիչ էր մնում բղավեի վառեք, գլխատեք, զոհասեղան բարձրացրեք ապրել չեմ ուզում: Հաջորդ վայրկյանին Մեծ քրմապետը խոսեց:
-Չէ՛, չենք վառի, ոչ էլ կգլխատենք, զոհասեղանը բացառվում է: Կփակենք խցիկում, որպեսզի հասկանա իր սխալը ու ետ գա մեր ճշմարիտ ճանապարհ, խեղճ մոլորյալ: Մի՛ մտածիր, մենք քեզ չենք սպանի: Ես հո Աստված չե՞մ, որ կյանք տամ կամ խլեմ, դա թող Ինքը որոշի, իսկ մեր առաքելությունը բոլորին մոլորությունից ետ բերելն է:
Երկու սպասավոր եկան ձեռքերս կապեցին:
Աչքերս բացեցի՝ մութ էր: Խոնավության սուր, բայց հարազատ դարձաձ հոտն էր, որ հասկացրեց տաճարում գտնվելս: Փորձեցի ուսումնասիրել շուրջս` ամայություն էր: Թաց հողին էի պարկած, թոքերումս խզոց զգացի՝ հասցրել էի սառել: Մի լույս հայտնվեց, որ սկսեց ընդլայնվել ու մոտենալ՝ սպասավորներն էին: Ասացին, որ քրմապետը զրկել է ճաշից ու հեռացան: Փակեցի աչքերս և սկսեցի երևակայել՝ մոռացնել տալու սովս: Երկնագույն երկինք: Մոռացել եմ գույնն այդ, հիշում եմ միայն, որ մեռնելու չափ տիեզերական գույն է: Կանաչ դաշտ՝ խեղդված արյան պես ալ ծաղիկներով: Հիշում եմ, որ կարմիր գույնն էի սիրում, մի ոչ սովորական բան է պարունակել, որ այդ չափ սիրել եմ... Եթե հիշե՜ի:
Աչքերս բացեցի սևավորների հագուստի պես սգավոր մթության մեջ՝ սովի անզուսպ զգացումից: Ներս խուժեցին սպասավորները կրկին ձեռքերը թափ տալով: Նկատեցի, որ հագուստը սևի ավելի բաց երանգի մեջ էր, ու այստեղից հետևություն, որ շաբաթվա վերջին հատուկ օրն է նվիրված Աստծուն, և փաստորեն մեկ ամբողջ օր քնած էի անցկացրել:
Հիազմունքի նոպա սկսվեց մոտս, վանեցի սովի զգացումը, վերացա ամբողջ նյութականից, անցա անգամ երկինքը, տիեզերքները հաղթահարեցի:Հիմա ես լիովին ազատ եմ, միևնույն է գիտեն մտքերս: Մարմնիս տիրացան, իսկ հոգուս չեն կարող, ահա նրանց անզորությունը:
Հիմա Նամսեկի ծովի ափին եմ: Զմրուխտե ծովն է անվերջանալի՝ իրեն անչափ սազական փոթորկուն ալիքներով, որիցայն կողմ ես չեմ եղել: Օրվա վերջն է: Ձկնորսները օրվա բռնած ձկներն են հաշվում ու իրենցից գոհ, լայն ժպիտները շուրթերին՝ տուն են շարժվում, գիտենալով, որ այսօր գլուխները խոնարհած չեն կանգնելու իրենց կականց առջև:
Ես ամոթխելու ոչինչ չունեմ: Ինձ վաղուց է ինչ չի մտահոգում նյութական ոչինչ: Ես ծովն եմ զգում այնքան խորը, որ վստահ եմ ստվերս է անգամ ապրում այս պահը: Աղիությունը նրա ճաշակում եմ ողջ մարմնով: Հին բարեկամս է, ամենից լավ զրուցակիցը: Ճիշտ է գնալուցս վայրկյաններ հետո նա ինձ արդեն կմոռանա, իսկ իմ մոռանալը հավասար կլինի վերանալուն: Չափազանց իմաստուն է բոլորին հատ-հատ մտապահելու համար: Ծովը ոչ ոքի չի հիշում:
Աչքերս լայն բացեցի խոր հիասթափությամբ փաթաթված՝ անիծյալ խցիկում էի: Արդեն գիտեմ ինչ է սպասվում: Հիմա կգան սպասավորները, ահա լսվում են միատոն ոտնաձայները, դռան հիմար ճռռոցը, ով նույնպես ասես աղոթքով է զբաղված զօր ու գիշեր: Քրմերից մեկն էր, ետևում էլ երկու սպասավոր:
-Ի՞նչ է, միտք չունես գալ ճիշտ ճանապարհ:
-Իմ առաքելությունը ազատ լինելն է: Վստահ եմ, որ ոչ մի պատերազմ էլ չկա: Գրողի տարած երեք հարյուր ութսունհինգ տարի ապրեցի այդ հեքիաթին հավատալով: Սա Աստծո տաճար համարվել չի կարող՝ վախի տաճար է: Իսկ ես հոգնել եմ վախենալուց: Վախից զազրելի, բայց միևնույն ժամանակ հզոր ոչինչ չկա: Պատերազմից էլ ավերիչ է:
-Ցավում եմ, որ այս երեք հարյուր ութսունհինգ տարիները քեզ չդարձրին իրատես: Հիմար երազող ես մնացել, որ ծարավ է խաղաղության: Բայց խաղաղությունն է հեքիաթ, այլ ոչ պատերազմը: Խաղաղությունը պահ է, որ չես էլ հասցնում վայելել, իսկ պատերազմը հենց ինքը հավերժությունն է, որ հավետ տիրանում է բոլորի մտքերին: Տաճարը քեզ փրկում է այն տեսնելուց: Էլ ի՞նչ է ուզածդ:
-Ազատություն: Տաճարը ազատություն տենչացողի համար չափից ավել փոքր է: Այստեղ ես երբևէ տեղ չեմ ունեցել: Թողե՛ք տեսնեմ պատերազմի դեմքը:
-Աստված մեզ կպատժի, չենք կարող: Կապե՛ք նրան ամուր:
Արթնանում եմ կրկին դեմ առ դեմ մթության խոկերով լի դեմքին: Սառն է: Փորձելով ձեռքերս շփել՝ հիշեցի կապկպված լինելս: Վեցերորդ օրն է ոչինչ չեմ կերել, հիմա էլ ասես զսպաշապիկը ամուր գրկած լինի: Այլ ելք չկար, բացի...
Ներս մտան երկու ապասավոր ու հայտնեցին, որ այսօր էլ ոչինչ չեմ ուտելու: Ինձ հավաքեցի ու հստակ, զրնգուն ձայնով սկսեցի խոսել:
-Այսօր երազ տեսա, եղբայրնե՛ր: Այնքան տարօրինակ և միառժամանակ իրական: Դա նշան էր Նրանից: Ասաց, որ իրեն մոտենալու այլ ճանապարհ չկա, միայն այս իրականությունից վերանալով կբռնեմ Նրա լուսավոր արահետը: Եղբայրնե՛ր, հասկանո՞ւմ եք ձեր առաքելության ժամն է եկել: Նա հենց ձեզ է ընտրել այս սրբազան գործի համար՝ իմ և Աստծո միմյանց կապող ճանապարհը բացելու:
-Պիտի սպանե՞նք քեզ: Երբե՛ք: Աստված սպանել արգելում է:
-Երազում հայտնեց, ոչ սովորական երազում: Չեմ վախենա ասել, որ իրականություն էր: Այս գիշեր իջավ խուցս ու ասաց, որ այդպես կփրկվեմ: Մի՛ դանդաղեք, հենց այս րոպեիս կատարեք: Առաքելությունը կատարելով կփրկեք ոչ միայն ինձ ահլև ձեր ոգիները:
-Հիմա՞:
-Հիմա՛:
...
-Այսօր տաք է, ծովափ չգնա՞նք:
-Հա՛, լողալ եմ ուզում:
Որքա՜ն եմ սիրում Նամսեկին: Ամենից ազատ վայրը տիեզերքիս երեսին ու դրա սահմաններից դուրս: Հաճախ մտածում եմ՝ տեսնես եղե՞լ է այնպիսի ժամանակ, որբ ազատ չենք եղել: Չէ՛, անհնար է: Նամսեկին անազատ լինել չի կարող: Ասում են մի քանի հարյուր դար առաջ ինչ-որ սգո տաճար է եղել, որ կառավարել է բոլորին պատերազմի վախի միջոցով: Մի տեսակ չեմ հավատում, միֆ է հիշեցնում: Բարձր Հայրիկը ասել է, որ մենք ազատ ենք, հավասար ու եղբայր միմյանց: Մի ծերուկ, որին բոլորը խենթ էին կարծում մի անգամ հրապարակայնորեն հայտարարեց, որ մենք հիմար մեքենաներ ենք ում կառավարում է Բարձր Հայրիկը իր երազային մտքերով ու խաբում իբր ազատ ենք: Համարձակվեց անգամ հայտարարել, թե մեզնից անազատներ չկան ու չեն եղել:
Ժամն է: Կինս բերեց կարմիր հաբերը և միասին խմեցինք ծով գնալուց առաջ:
-Չմոռանաս վերցնել կապույտն ու կանաչը ևս: Երկար ենք մնալու, կխմենք, որ Բարձր Հայրիկը չզայրանա, չպատժի:
Առավոտյան դեղին և վարդագույն, ցերեկը սև և կարմիր, երեկոյան կապույտ ու կանաչ: այստեղ ոչ մի ուրիշ պարտավորվածություն չունենք, միայն հաբեր ընդունել ճիշտ ժամանակին ու լինել ազատ:
...
Ամայի տարածք է լի հազարավոր մարդկանցով՝ ոմանք ծովի մասին ինչ-որ երազանքներով, մյուսները սեր ու ազատություն են քննարկում, մեկ ուրիշը բղավում է կանաչ, բարձր ծառ տեսնելուց, որը չկար: Չկար նաև ծովափ, սեր, ազատություն: Միակ ազատ երևույթը ամայի դաշտն էր մոխրագույն՝ լի տարատեսակ մարդկանցով, ում գրպանները ծանր էին գույնզգույն հաբերով: Միակ գույնզգույն երևույթն էր ամբողջ Նամսեկիում:
Մի քանի տասնյակ տարի առաջ մի ծերուկ, ում ցնդած էին կարծում, բայց որին ես ոչ մի կերպ այդպիսին չէի կարծում՝ հերթական միասնական ընթրիքի ժամին կողքս էր տեղ գտել ու փնթփնթաց այնպիսի սահմռկեցնող նախադասություն, որը մինչ օրս գլխումս է. <<Ոչ մի պատերազմ էլ չկա, ինչ է չե՞ս հասկացել, որ մեզ կառավարելու ու էստեղ փակելու համար են հորինել... Վախն է մեզ իշխում, վախը:>> Այդ օրից ի վեր լուր չկա նրա մասին, անհետ կորեց: Իսկ եթե նա ճի՞շտ էր: Վախենում եմ անգամ միտքս թեքել այդ կողմ: Անգամ մտածել եմ ինքս ինձ արգելում, թվում է պատերն էլ մտքեր կարդալուն են տիրապետում ու մատնիչ են: Այս տաճարում ամենը մոխրագույն է: Անգամ մենք՝ ներսում փակված միայն աղոթքի համար նախատեսված մեքենաներս ենք մոխրոտ երանգ ստացել՝ արև չտեսնելուց է:
Որոշ փորձերից հետո հասկացա, որ այս անիծյալ տաճարից ելք չկա ու մոռացված աշնան պես, որը եթե հիշողությունս չի դավաճանում գեղեցիկ եղանակ էր՝ տերևաթափ եղա: Ամենից անհնարին բանը էստեղից ազատվելն է: Ազատ կլինեմ մտքերով, չէ՞ որ հոգևոր ազատությունը շատ ավելի իրական է: Թող փակեն, կողպեն, տանջեն, պատժեն որքան ուզում են, միևնույն է մտքերիս տիրանալ ունակ չեն: Զօր ու գիշեր անհամբեր սպասում եմ այն երանելի ակնթարթներին, երբ պիտի աղոթենք: Դրանք են այն րոպեները, երբ ապրում եմ, երբ աշխարհիս երեսին ու դրա սահմաններից դուրս ազատների ազատն եմ, բոլոր տիեզերքներից վերանում ու ձուլվում եմ դրսի կանաչին, օդին, որ թաց հողի բույր չի կրում, կրակին, որ բռնկվում է արևի թարմ շնչից, այլ ոչ ջահավորների ձեռքով, որ աղոթքի համար է միայն վառվում: Այնպես եմ ուզում իրական գիշերվա մութը զգալ թունոտ երակներումս, այլ ոչ բորբոսնած առաստաղը, որի միակ երազանքն ու նպատակը խժռելն է ամեն տեսակ լույսի նշույլը: Ոնց եմ կարոտել փշոտ աստղային պարը գլխավերևում՝ լուսնի հիպնոսացնող երգի ներքո, երբ վայրի կրակի շուրջ մենք էլ մեզ աստղ էինք երևակայում ու անմոռաց պար բռնում մինչ շունչներս փչում էր և ուժասպառ ընկնում էինք մայր հողի գիրկը, բռնում միմյանց ձեռք ու սպասում արնահոտ արևածագին,որ ամենից կարմրոտ երևույթն է բոլոր տիեզերքներում ու զուգահեռ իրականություններում: Վայրի էինք, երիտասարդ, բնապաշտ ու մեզ ազատ էինք կարծում, մինչ դեռ պատերազմը այնքան մոտ էր: Ի՞նչ ազատության մասին է խոսքը. երբ մահու չափ քաղցած պատերազմներ են դեռ թափառում՝ հագած խաղաղության դիմակները: Հիմա ես էլ պատերազմի պես սուր քաղց եմ զգում այն ամեն մի մասնիկի ժ, որ ժամանակին այնքան հասանելի էր: Դե հա բնական է քաղցս՝ պատերազմի ժամանակ բոլորն են սոված՝ պատերազմի օրենքներից է: Ո՞վ կմտածեր, որ մի օր հասարակ արևը, որ ամենից հասանելի երևույթն էր՝ այս չափ անհասանելի կդառնար: Կարմիր թռիչքները լուսնոտության նոպաների ժամանակ, երբ ամբողջովին գինովցած էինք ու բաց՝ ինքներս մեզ հետ, բնության հետ, Աստվածների... Իսկ ո՞ւր են այն Աստվածները անմահ, ում համար տաճարներ էինք կառուցում ու ամենայն հիացմունքով ճրագ վառում արձանների դիմաց հետո պար բռնում և գովերգում: Նորածիններին էլ դեռ առաջին արևի շողերը զգալուն պես՝ սովորեցնում երկրպագել նրանց: Երեք հարյուր ութսունհինգ տարի առաջ այստեղ էիք, այնտեղ ու ամենուր, այդքան շուտ թողեցի՞ք մեզ, թե՞ միտք էլ չեք ունեցել լինելու: Առասպել էիք, լեգենդ, որ կուրացած պաշտում էինք, և առանց ամաչելու թաղվեցիք հավետ այս ծեր, սգավոր տաճարի պատերի խորշոմներում: Կամ էլ թե պատերազմի՞ց ահեցիք՝ ռազմի Աստվածներ:
Սթափվեցի տձև զանգի անիմաստ ձայնից, որ այլ իրողություն հիշեցնել չէր կարող, բացի աղոթքի ժամի գալուց: Ատում եմ այս սևավորներին իրենց Աստծով հանդերձ: Սպանում եմ ձեզ իմ մեջ, արմատախիլ անում: Կորեք գրողի ծոցը ձեր աղոթքներով ու պատերազմի մասին միֆերով: Ես հավատում եմ իմ ազատ գաղափարներին միայն, որ վեր են ձեզնից յուրաքանչյուրից:
-Ե՛կ այստեղ, դու՛, շարքային ճգնավոր: Մեծն քրմապետը քեզ հրավիրում է բագինի գլուխ,- լսվեց մի բամբ, միատոն ձայն, որ իր մաշկի պես մոխրագույն էր:
Պարզած մատը նայում էր հենց ինձ՝ անշարժ, հստակ: Գլուխս բարձրացրի, բայց տեղիցս չշարժվեցի՝ նմանվելով ժամանակակից արվեստի անճոռնի քանդակի:
-Դու՛, քեզ հետ եմ, որ կարծում ես, թե քեզ հետ չեմ:
-Ե՞ս,- վախեցած, հազիվ լսելի փայնով արտաբերեցի:
Ի պատասխան գլխի դրական շարժում արեց: Մի կերպ կանգնեցի, անհստակ քահլերով առաջ շարժվեցի՝ հետս շալակած խունացած հողի գարշահոտը:
Բագինի վրա կանգնած էր գլխավոր քրմապետը, ինչպես միշտ դեմքը ծածկած վառ սև շալովմ որի վրա փոշու հատիկ անգամ տաճաից դուրս պրծնելու չափ անհնար էր գտնել: Նրա դեմքը մենք երբևէ չենք տեսել, բայց շատ <<սիրում ենք>>՝ երեկոյան աղոթքը նրան է նվիրված: Անգամ երազում երևակայությունս այդքան չէր ձգի, որ կողքին տեղ կգտնեմ:
-Բարձր ասա այն ինչ րոպեներ առաջ մտածում էիր:
Սառը քրտինքը պատեց ոսկորներով լի մարմինս ու նույն պահին համրացա:
-Կրկնիր այն, ինչ րոպեներ առաջ համարձակորեն մտածում էիր:
Ինչպե՞ս թե: Մտքեր՞ր են կարդում այս անմարդկայինները:
- Անմարդկայիններ... լավ է ասված: Այդ մե՞նք ենք,-քմծիծաղ տալով հարցրեց:
Վերջ, կորած եմ: Խուճապ, դեղ մատնիչ, սառնություն ոտքից գլուխ, որ բռնկվեց աջ ձեռքիս երկրորդ մատից:
Հայացքը ակնթարթորեն թեքեց դեպի աղոթող մեքենաների կողմը ու խոսեց:
-Գնացեք գրողի ծոցը ձեր աղոթքներով ու պատերազմի մասին միֆերով: Ես հավատում եմ իմ ազատ մտքերին միայն, որ վեր են ձեզնից յուրաքանչյուրից: Եղբայրնե՛ր, հիմա ասեք ի՞նչ անել նրա հետ: Նրանից Աստված գլուխ է թեքել: Անաստված է, պատերազմասեր...
-Մեկուսացնենք, - բղավեց երրորդ շարքից մի ծերուկ:
-Խցիկում փակենք:
-Ճիշտ է, ցմահ:
-Չէ, մինչև խելք հավաքի:
-Ճիշտ ուղու վրա գա:
-Վառենք:
-Գլխատենք:
-Զոհասեղան բարձրացնենք:
Քիչ էր մնում բղավեի վառեք, գլխատեք, զոհասեղան բարձրացրեք ապրել չեմ ուզում: Հաջորդ վայրկյանին Մեծ քրմապետը խոսեց:
-Չէ՛, չենք վառի, ոչ էլ կգլխատենք, զոհասեղանը բացառվում է: Կփակենք խցիկում, որպեսզի հասկանա իր սխալը ու ետ գա մեր ճշմարիտ ճանապարհ, խեղճ մոլորյալ: Մի՛ մտածիր, մենք քեզ չենք սպանի: Ես հո Աստված չե՞մ, որ կյանք տամ կամ խլեմ, դա թող Ինքը որոշի, իսկ մեր առաքելությունը բոլորին մոլորությունից ետ բերելն է:
Երկու սպասավոր եկան ձեռքերս կապեցին:
Աչքերս բացեցի՝ մութ էր: Խոնավության սուր, բայց հարազատ դարձաձ հոտն էր, որ հասկացրեց տաճարում գտնվելս: Փորձեցի ուսումնասիրել շուրջս` ամայություն էր: Թաց հողին էի պարկած, թոքերումս խզոց զգացի՝ հասցրել էի սառել: Մի լույս հայտնվեց, որ սկսեց ընդլայնվել ու մոտենալ՝ սպասավորներն էին: Ասացին, որ քրմապետը զրկել է ճաշից ու հեռացան: Փակեցի աչքերս և սկսեցի երևակայել՝ մոռացնել տալու սովս: Երկնագույն երկինք: Մոռացել եմ գույնն այդ, հիշում եմ միայն, որ մեռնելու չափ տիեզերական գույն է: Կանաչ դաշտ՝ խեղդված արյան պես ալ ծաղիկներով: Հիշում եմ, որ կարմիր գույնն էի սիրում, մի ոչ սովորական բան է պարունակել, որ այդ չափ սիրել եմ... Եթե հիշե՜ի:
Աչքերս բացեցի սևավորների հագուստի պես սգավոր մթության մեջ՝ սովի անզուսպ զգացումից: Ներս խուժեցին սպասավորները կրկին ձեռքերը թափ տալով: Նկատեցի, որ հագուստը սևի ավելի բաց երանգի մեջ էր, ու այստեղից հետևություն, որ շաբաթվա վերջին հատուկ օրն է նվիրված Աստծուն, և փաստորեն մեկ ամբողջ օր քնած էի անցկացրել:
Հիազմունքի նոպա սկսվեց մոտս, վանեցի սովի զգացումը, վերացա ամբողջ նյութականից, անցա անգամ երկինքը, տիեզերքները հաղթահարեցի:Հիմա ես լիովին ազատ եմ, միևնույն է գիտեն մտքերս: Մարմնիս տիրացան, իսկ հոգուս չեն կարող, ահա նրանց անզորությունը:
Հիմա Նամսեկի ծովի ափին եմ: Զմրուխտե ծովն է անվերջանալի՝ իրեն անչափ սազական փոթորկուն ալիքներով, որիցայն կողմ ես չեմ եղել: Օրվա վերջն է: Ձկնորսները օրվա բռնած ձկներն են հաշվում ու իրենցից գոհ, լայն ժպիտները շուրթերին՝ տուն են շարժվում, գիտենալով, որ այսօր գլուխները խոնարհած չեն կանգնելու իրենց կականց առջև:
Ես ամոթխելու ոչինչ չունեմ: Ինձ վաղուց է ինչ չի մտահոգում նյութական ոչինչ: Ես ծովն եմ զգում այնքան խորը, որ վստահ եմ ստվերս է անգամ ապրում այս պահը: Աղիությունը նրա ճաշակում եմ ողջ մարմնով: Հին բարեկամս է, ամենից լավ զրուցակիցը: Ճիշտ է գնալուցս վայրկյաններ հետո նա ինձ արդեն կմոռանա, իսկ իմ մոռանալը հավասար կլինի վերանալուն: Չափազանց իմաստուն է բոլորին հատ-հատ մտապահելու համար: Ծովը ոչ ոքի չի հիշում:
Աչքերս լայն բացեցի խոր հիասթափությամբ փաթաթված՝ անիծյալ խցիկում էի: Արդեն գիտեմ ինչ է սպասվում: Հիմա կգան սպասավորները, ահա լսվում են միատոն ոտնաձայները, դռան հիմար ճռռոցը, ով նույնպես ասես աղոթքով է զբաղված զօր ու գիշեր: Քրմերից մեկն էր, ետևում էլ երկու սպասավոր:
-Ի՞նչ է, միտք չունես գալ ճիշտ ճանապարհ:
-Իմ առաքելությունը ազատ լինելն է: Վստահ եմ, որ ոչ մի պատերազմ էլ չկա: Գրողի տարած երեք հարյուր ութսունհինգ տարի ապրեցի այդ հեքիաթին հավատալով: Սա Աստծո տաճար համարվել չի կարող՝ վախի տաճար է: Իսկ ես հոգնել եմ վախենալուց: Վախից զազրելի, բայց միևնույն ժամանակ հզոր ոչինչ չկա: Պատերազմից էլ ավերիչ է:
-Ցավում եմ, որ այս երեք հարյուր ութսունհինգ տարիները քեզ չդարձրին իրատես: Հիմար երազող ես մնացել, որ ծարավ է խաղաղության: Բայց խաղաղությունն է հեքիաթ, այլ ոչ պատերազմը: Խաղաղությունը պահ է, որ չես էլ հասցնում վայելել, իսկ պատերազմը հենց ինքը հավերժությունն է, որ հավետ տիրանում է բոլորի մտքերին: Տաճարը քեզ փրկում է այն տեսնելուց: Էլ ի՞նչ է ուզածդ:
-Ազատություն: Տաճարը ազատություն տենչացողի համար չափից ավել փոքր է: Այստեղ ես երբևէ տեղ չեմ ունեցել: Թողե՛ք տեսնեմ պատերազմի դեմքը:
-Աստված մեզ կպատժի, չենք կարող: Կապե՛ք նրան ամուր:
Արթնանում եմ կրկին դեմ առ դեմ մթության խոկերով լի դեմքին: Սառն է: Փորձելով ձեռքերս շփել՝ հիշեցի կապկպված լինելս: Վեցերորդ օրն է ոչինչ չեմ կերել, հիմա էլ ասես զսպաշապիկը ամուր գրկած լինի: Այլ ելք չկար, բացի...
Ներս մտան երկու ապասավոր ու հայտնեցին, որ այսօր էլ ոչինչ չեմ ուտելու: Ինձ հավաքեցի ու հստակ, զրնգուն ձայնով սկսեցի խոսել:
-Այսօր երազ տեսա, եղբայրնե՛ր: Այնքան տարօրինակ և միառժամանակ իրական: Դա նշան էր Նրանից: Ասաց, որ իրեն մոտենալու այլ ճանապարհ չկա, միայն այս իրականությունից վերանալով կբռնեմ Նրա լուսավոր արահետը: Եղբայրնե՛ր, հասկանո՞ւմ եք ձեր առաքելության ժամն է եկել: Նա հենց ձեզ է ընտրել այս սրբազան գործի համար՝ իմ և Աստծո միմյանց կապող ճանապարհը բացելու:
-Պիտի սպանե՞նք քեզ: Երբե՛ք: Աստված սպանել արգելում է:
-Երազում հայտնեց, ոչ սովորական երազում: Չեմ վախենա ասել, որ իրականություն էր: Այս գիշեր իջավ խուցս ու ասաց, որ այդպես կփրկվեմ: Մի՛ դանդաղեք, հենց այս րոպեիս կատարեք: Առաքելությունը կատարելով կփրկեք ոչ միայն ինձ ահլև ձեր ոգիները:
-Հիմա՞:
-Հիմա՛:
...
-Այսօր տաք է, ծովափ չգնա՞նք:
-Հա՛, լողալ եմ ուզում:
Որքա՜ն եմ սիրում Նամսեկին: Ամենից ազատ վայրը տիեզերքիս երեսին ու դրա սահմաններից դուրս: Հաճախ մտածում եմ՝ տեսնես եղե՞լ է այնպիսի ժամանակ, որբ ազատ չենք եղել: Չէ՛, անհնար է: Նամսեկին անազատ լինել չի կարող: Ասում են մի քանի հարյուր դար առաջ ինչ-որ սգո տաճար է եղել, որ կառավարել է բոլորին պատերազմի վախի միջոցով: Մի տեսակ չեմ հավատում, միֆ է հիշեցնում: Բարձր Հայրիկը ասել է, որ մենք ազատ ենք, հավասար ու եղբայր միմյանց: Մի ծերուկ, որին բոլորը խենթ էին կարծում մի անգամ հրապարակայնորեն հայտարարեց, որ մենք հիմար մեքենաներ ենք ում կառավարում է Բարձր Հայրիկը իր երազային մտքերով ու խաբում իբր ազատ ենք: Համարձակվեց անգամ հայտարարել, թե մեզնից անազատներ չկան ու չեն եղել:
Ժամն է: Կինս բերեց կարմիր հաբերը և միասին խմեցինք ծով գնալուց առաջ:
-Չմոռանաս վերցնել կապույտն ու կանաչը ևս: Երկար ենք մնալու, կխմենք, որ Բարձր Հայրիկը չզայրանա, չպատժի:
Առավոտյան դեղին և վարդագույն, ցերեկը սև և կարմիր, երեկոյան կապույտ ու կանաչ: այստեղ ոչ մի ուրիշ պարտավորվածություն չունենք, միայն հաբեր ընդունել ճիշտ ժամանակին ու լինել ազատ:
...
Ամայի տարածք է լի հազարավոր մարդկանցով՝ ոմանք ծովի մասին ինչ-որ երազանքներով, մյուսները սեր ու ազատություն են քննարկում, մեկ ուրիշը բղավում է կանաչ, բարձր ծառ տեսնելուց, որը չկար: Չկար նաև ծովափ, սեր, ազատություն: Միակ ազատ երևույթը ամայի դաշտն էր մոխրագույն՝ լի տարատեսակ մարդկանցով, ում գրպանները ծանր էին գույնզգույն հաբերով: Միակ գույնզգույն երևույթն էր ամբողջ Նամսեկիում:
Комментариев нет:
Отправить комментарий